نقل‌های تاریخی و روایات منسوب به معصومین(ع) در این رابطه، مختلف‌الألحان بوده و بعضی بر مدح او و بعضی بر ذمّ او دلالت دارد. در تفسیر این روایات و جمع بین متعارضات و این‌که مثلاً آیا مورد ذمّ، از باب تقیه است یا نه و یا مورد مدح، ناظر به حسن فعلی است یا حسن فاعلی و... مجال اختلاف هست و نظرات علما در آن، یکسان نیست.

یک‌نمونه از روایات مادحة: «عن أبی جعفر علیه‌السلام قال: لا تسبوا المختار فإنه قتل قتلتنا و طلب بثأرنا و زوّج أراملنا و قسّم فینا المال على العسرة؛ مختار را دشنام ندهید چرا که او قاتلان ما را کشت و خون‌خواهی ما نمود و بیوه‌های ما را شوهر داد و در سختی، اموالی بین ما توزیع کرد» (رجال‌الکشی ج1 ص340)

و یک‌نمونه از روایات ذامّة: «دسّ معاویة إلى عمروبن‌حریث و... إنک إن قتلت الحسن‌بن‌علی فلک مائتا ألف درهم و... فلما صار فی مظلم ساباط ضربه أحدهم بخنجر مسموم فعمل فیه الخنجر فأمر علیه‌السلام أن یعدل به إلى بطن جریحی و علیها عم المختاربن‌أبی‌عبید مسعودبن‌قیلة فقال المختار لعمه تعال حتى نأخذ الحسن و نسلمه إلى معاویة فیجعل لنا العراق؛

برخی از اهل کوفه به دسیسه‌ی معاویه، قصد جان امام مجتبی(ع) کردند تا این‌که ایشان به خنجری مجروح شده و به مکانی متعلق به عموی مختار، انتقال داده شد. پس مختار به عموی‌ش گفت: بیا حسن را بگیریم و تسلیم معاویه کنیم که ملک عراق را به ما بدهد» (علل‌الشرائع ج1 ص220)

در مقام جمع‌بندی از روایات و تحلیل‌های فنی تاریخی، شاید بتوان گفت که وی، فردی زیرک و سیّاس و مشکوک بوده و انحرافاتی در عقائد و اعمال داشته که به لحاظ آن، نمی‌توان او را در عداد شیعیان متقی و والامقام معصومین(ع) شمرد. لکن نظر به برخی نیکی‌ها که به بازماندگان کربلا کرده و سروری که با انتقام سنگین از قتله‌ی کربلا، بر قلوب آنان، وارد نموده، امید می‌رود تاحدی مورد رحمت الهی قرار گیرد.